ڕاڤەیەكی دەروونشیكارانە بۆ دیاردەی ترامپ

پاتاڵیی، هاوشووناسبوون، دزینی چێژ و گەڕانەوەی چەپێنراو

 

سلاڤۆی ژیژەك

و. ڕوشدی جەعفەر

ئایا چارەنووسی چەپ (یان ئەوەی لە چەپ ماوەتەوە) دوای سەركەووتنی دۆناڵد ترامپ داخۆ چی  لێ‌دێت؟ لە ساڵی ١٩٢٢ دا بەلشەفیكەكان ناچاربوون پاشەكشە بەرەو "سیاسەتی ئابووریی نوێ" بكەن كە دەستی ئابووریی بازاڕ و موڵكی تایبەتی ئاوەڵاتر دەكرد، ئەوسا ڤلادیمێر لینین دەقێكی كورتی بە ناونیشانی "هەڵكشان بەسەر چیایەكی بەرز" نووسی. لەوێدا لینین باسی شاخەوانێك دەكات كە دوای هەوڵی یەكەمی بۆ گەیشتن بە لوتكەی چیایەك، ناچارە بەرەو خاڵی سفر، با بڵێین جێیەكی نزمتر، بكشێتەوە. لینین ئەم شاخەوانە وەك میتافۆرێك بەكاردێنێت: چۆن دەكرێت لە هەندێ دۆخدا پاشەكشە بكەین بەبێ ئەوەی هەلپەرستانە ناپاكی لە وەفاداریمان بۆ "دۆز" (القضیة- Cause)ـەكەمان بكەین.  [لینین دەنووسێت:] ئەو كۆمۆنیستانەی "ڕادەستی بێهیوایی نابن، و هێز و توانستیان بۆ جار لە دوای جار  دەستپێكردنەوە لە سەرەتاوە دەهێڵنەوە لەپێناو هەڵسان بە ئەركێكی دژوار، تیاناچن." لێرەدا پێگەكەی لینین تەواو بێكێتییە، دێڕێكی ناو كورتە ڕۆمانی " Worstward Ho"مان بیردەهێنێتەوە: "دیسان هەوڵ بدە. دیسان شكست بێنە. باشتر شكست بێنە." ئێستا لە هەر سەردەمێك زیاتر پێویستمان بەم ڕێكارە لینینییە هەیە، چونكە هەرگیز هێندەی ئەمڕۆ پێویستمان بە كۆمۆنیزم نەبووە وەك تاكە ڕێگە بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی كێشەكان (ژینگە، جەنگ، ژیریی دەستكرد و تاد)، تەنانەت چەپەكانیش (یان ئەوەی لە چەپ ماوەتەوە) ئێستا بە ئاستەم دەتوانن خەڵكی لە دەوری ئەلتەرناتیڤێكی شیاو كۆبكەنەوە. بە سەركەوتنی ترەمپ، چەپ گەیشتووەتە خاڵی سفری خۆی.

بەڵام پێش ئەوەی قسەی سواو دەربارەی "سەركەوتنی ترامپ" بجووینەوە، گەرەكە ئاماژە بە هەندێ خاڵی گرنگ بكەین. یەكەم، ئەمجارە دەنگەكانی ترامپ بەراورد بە هەڵبژاردنی ٢٠٢٠، كە بە بایدن دۆڕا، زیادی نەكردووە، ڕاستییەكەی كامالا هاریس نزیكەی دە ملیۆن دەنگی لەدەستداوە بەراورد بەو دەنگانەی ئەوسا بایدن هێنای! بۆیە ناكرێت بڵێین "سەركەوتنە گەورەكەی ترامپ"، بەڵكوو ئەوە كامالا هاریس دۆڕاوە. ئاواهی هەموو ڕەخنەگرە چەپەكانی ترامپ دەبێت دەستبدەنە ڕەخنەیەكی ڕیشەیی لە خۆیان. خاڵێكی تری شیاوی باسكردن، ئەو ڕاستییە تاڵەیە كە كۆچبەران، بەتایبەت ئەوانەی لە وڵاتانی ئەمریكای لاتینەوە هاتوون، سەرلەبەر پارێزگار (كۆنسەرڤاتیڤ)ن: ئەوان بۆ ئەوە نەهاتوونەتە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا تاكوو بیگۆڕن، بەڵكوو نیازیانە لەناو سیستەمی باڵادەستی وڵاتەكەدا سەربكەون، یان بە وتەی تۆد ماكگوان[ـی بیرمەند و دەروونشیكاری ئەمریكی]، "دەیانەوێت ژیانێكی باشتر بۆ خۆیان و خانەوادەكانیان دەستەبەربكەن، نەك دۆخی كۆمەڵگاكەیان باشتر بكەن."  

بۆیە پێم وانییە هۆكاری دۆڕانی كامالا ژنبوونی بێت یان لەبەر ئەوەی سپیپێست نییە. خۆ هەر دوو حەفتەیەك لەمەوبەر كێمی بادینۆك، كە ژنێكی ڕەشپێستە، بووە سەرۆكی پارتی پارێزگارانی بەریتانیا. بەڵكوو پێم وایە هۆكاری سەرەكی شكستەكەی كامالا ئەوەیە كە بەڕاستی ترامپ وەك هێمای سیاسەت خۆی دەرخست. ترەمپ (و لایەنگرانی) وەك سیاسەتمەداریی دەرگیر ڕەفتاریان كرد، كەچی كامالا نوێنەری نا-سیاسەت (non-politics)  بوو. زۆربەی هەڵوێست و بۆچووونەكانی كامالا قەبووڵكراو بوون، شتی وەك كەرتی تەندرووستی، لەباربردنی كۆرپەلە و تاد، بەڵام ترامپ و هاوئاوازانی بەردەوام بۆچوونی "پەڕگیر"یان دەخستەڕوو. كورت و پوخت كامالا خۆی لە بژاردە سەختەكان دەدزیەوە، قسەی سواو و بەتاڵی دەڕێسی. بەهەق كامالا لە كەسێكی وەك كێیەر ستامەر [سەرۆك وەزیران]ـی بەریتانیا، نزیكترە. خۆ بیرتانە چۆن خۆی لە دەربڕینی هەڵوێستێكی ڕوون لەسەر جەنگی غەزە دەدزیەوە، ئاقیبەت لە هەردوو لا زەرەری كرد: هەم دەنگی زایۆنیستە ڕادیكاڵەكانی لەدەستدا هەم هی موسڵمان و ڕەشپێستە گەنجەكان.

دیموكراتەكان نەیانتوانی وانەیەكی گرنگ لە لایەنگرانی ترامپەوە فێربن: لە هەر جەنگێكی سیاسیی خرۆشاودا، "پەڕگیری" (extremism) هێزێكی كاریگەرە. لە وتاری دانپیانان بە شكستەكەیدا، كامالا وتی: "پەیامێكم بۆ ئەو گەنجانە هەیە ئێستا سەیرمان دەكەن، ئاساییە ئەگەر هەست بە دڵتەنگی و نائومێدی بكەن، بەڵام تكایە بزانن دواجار هەموو شتێك باش دەبێت." نەخێر، هەموو شت باش نابێت، ناكرێت متمانە بە داهاتوو بكەین كە گوایە كەمتازۆر هاوسەنگی دەگێڕێـتەوە. بە سەركەوتنی ترامپ، ئەو ڕەوتەی ڕاستڕەوە پۆپۆلیستە نوێیەكانی ئەوروپای لە دەسەڵات نزیك كردووەتەوە، گەیشتە چڵەپۆپە.

بە دیدی ترامپ، كامالا لە بایدنیش خراپترە، چونكە گوایە نەك تەنیا سۆسیالیست بەڵكوو كۆمۆنیستیشە. بەهەرحاڵ، تێكەڵكردنی كامالا بە كۆمۆنیزم نیشانەیەكی خەمگینی ئەو دۆخەیە لەمڕۆدا تیای چەقیوین. ئەم تێكەڵ‌وپێكەڵییە بەڕوونی لە بانگەشەیەكی دیكەی پۆپۆلیستەكانیشدا دەبینرێت: "خەڵك چیتر تاقەتی حوكمڕانیی چەپی پەڕگیری نەماوە." چ پووچییەك! ئەگەر ئەسڵەن شتێكی وەها هەبووبێت. دیارە پۆپۆلیستە نوێیەكان سیستەمی لیبراڵ (كە هێشتا) هەژمووندارە وەك "چەپی پەڕگیر" (far left) دەناسێنن. نەخێر، ئەم سیستەمەی ئێستا چەپی پەڕگیر نییە، بەڵكوو بەرەی سەنتەرخوازی لیبراڵ-پێشكەوتنخوازە، كە هێندەی شەڕی چەپ (یان ئەوەی لە چەپ ماوەتەوە) دەكات هێندە شەڕی ڕاستڕەوە نوێیەكان ناكات. ئەگەر ئەوەی ئێستا لە خۆرئاوا هەمانە "حوكمڕانیی چەپی پەڕگیر"ـە، ئەوا ئورسولا ڤۆن دێر لەین[ـی سەرۆكی كۆمیسیۆنی ئەورووپا] كۆمۆنیستێكی ماركسییە (وەك ئەوەی ڤیكتۆر ئۆربان[ـی سەرۆك وەزیرانی هەنگاریا] بانگەشەی بۆ دەكا).

ڕاستڕەوە پۆپۆلیستە نوێیەكان، كۆمۆنیزم و سەرمایەداریی دامەزراوەیی (corporate capitalism) بە هەمان شت دادەنێن. بەڵام شوناسی ڕاستەقینەی دژەكان لە جێیەكی دیكەن. هەشت ساڵێك لەمەوبەر، كەسانێك لەسەر ئەوە ڕەخنەیان لێ گرتم كە وتم ترەمپ لیبراڵێكی عەیارە بیستوچوارە. دەیانپرسی ئاخر چۆن ئەوە نابینم كە ترامپ فاشیستێكی دیكتاتۆرە؟ ئەم ڕەخنەگرانە لە مەبەستم نەگەیشتن: ڕەنگە باشترین وەسف بۆ ترامپ ئەوە بێت كە بە لیبراڵ ناوبنرێت، یان وردتر بە لیبراڵێكی فاشیست- بەڵگەیەكی ڕوون و ڕەوان لەسەر ئەوەی كە لیبرالیزم و فاشیزم هاوكاری یەكترن، دوو ڕووی هەمان دراون. ترامپ تەنیا دەسەڵاتخواز نییە، بەڵكوو خەون بەوە دەبینێت ڕێگە بۆ بازاڕ خۆشتر بكات، بەئازادانە، لە دڕندەترین و وێرانكەرترین فۆرمی خۆیدا بجووڵێتەوە. ترامپ ناهەقانە هەموو سنوورێكی ئەخلاقی (بۆ سەر سێكسیزم و ڕەگەزپەرستی، بۆ نموونە) وەك سۆسیالیزم دەناسێنێت!

لێرەشدا دەبێت بە ڕەخنەیەك لە نەیارانی ترەمپ دەست پێ بكەین. بۆریس بودن [ـی فەیلەسووفی نەمسایی] دژی ئەو ڕاڤە باوە دەوەستێتەوە گوایە پۆپۆلیزمی ڕاستڕەوی نوێ لە ئەنجامی ئەو پاشەكشەیە هاتۆتە ئاراوە كە شكستی بەمۆدێرنكردن بەرهەمیهێناوە. لای بودن، ئایین وەك هێزێكی سیاسی ئەنجامی پارچەپارچەبوونی پۆست-سیاسی كۆمەڵگایە، هی هەڵوەشانەوەی میكانیزمە نەریتییەكانە كە پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكانیان بەسەقامگیری دەهێشتەوە: ئایینی بناژۆخوازانە (فەندەمێنتالیست) تەنیا مۆركێكی سیاسی نییە، بەڵكوو خودی سیاسەتە، با بڵێین، پانتاییەك بۆ سیاسەت دەهێڵێتەوە. تەنانەت بە گوزارشتێكی ئەسەفبارتر، ئایین چیتر تەنیا دیاردەیەكی كۆمەڵایەتی نییە، بەڵكوو پێكهێنەری شیرازەی كۆمەڵگایە، هەر بۆیەش بە جۆرێك لە جۆرەكان كۆمەڵگا دەبێـتە دیاردەیەكی ئایینی. چیتر ناتوانین بەسانایی ڕەهەندە مەعنەوییەكەی ئایین لە ڕەهەندە بەسیاسیكراوەكەی جیابكەینەوە: لەم پانتاییە پۆست-سیاسەتەدا، ئایین ئەو پنتەیە كە تێیدا جۆشوخرۆشە ناكۆكەكان دەگەڕێنەوە. ئەوەی لەم ساڵانەی دواییدا وەك فەندەمێنتالیزمی ئایینی دەردەكەوێت، گەڕانەوەی ئایین نییە لە بەرگی سیاسەتدا، بەڵكوو گەڕانەوەی پرسی سیاسییە بەمانای پڕاوپڕی وشەكە. پرسیاری ڕاستەقینە لێرەدا ئەوەیە: ئەوە چۆنە پرسی سیاسی (the political) بە مانا عەلمانییە ڕادیكاڵەكەی، واتە وەك دەسكەوتە گەورەكەی مۆدێرنەی ئەورووپی، هێزە كارا و خوڵقێنەرەكەی لەدەستدا؟

دەیڤد گۆڵدمان[ـی نووسەری ئەمریكی] لە لێدوانێكدا دەربارەی ئەنجامی هەڵبژاردنەكە وتی، "بابەتەکە هەمووی ئابوورییە، هەی گەمژە!"، بەڵام وەك خۆیشی ئاماژەی دا، ئابووریی بە مانا ڕاستەوخۆكەی نا. بەپێی نیشاندەرە سەرەكییەكان، لە كابینەی بایدندا ئابووریی لە دۆخێكی باشدا بووە، گەرچی هەڵاوسان بەتوندی یەخەی زۆرینەی چینی هەژاریشی گرتبێتەوە. لەم سی ساڵەی دواییدا لە خۆرئاوا، تا دێت كەلێنی نێوان هەژاران و دەوڵەمەندان گەورەتر دەبێت، بە جۆرێك بووەتە ئاراستەیەكی جیهانی. گەرچی لە حوكمڕانییەكەی بایدندا ئەمانەش هەبوون: هەڵكشانی نرخی پێداویستییەكانی ژیانی ڕۆژانە (بەتایبەت خواردن)، بەرزبوونەوەی كرێی خانوبەرە، زیادبوونی خەرجیی دەرمان كە ملیۆنان كەسی بەرەو هەژاری بردووە، بەڵام وێڕای ئەوەش دەتوانین بڵێین بایدن، بەتایبەت لە سیاسەتی ئابووریدا، چەپترین سەرۆكە لە دوای فرانكلین ڕوزڤێڵت، كە هەوڵی زۆری دا لەپێناو مافی كرێكار و ژن و قوتابیان. بۆیە هەوڵاوسان ئەم مەتەڵەمان بۆ هەڵناهێنێت: بۆچی ئەم هەمووە خەڵكە دۆخی ئابووری خۆیان بە خراپ سەیر كردووە؟ لێرەدا ئایدیۆلۆژیا دێتە ناو گەمەكە.

ئایدیۆلۆژیا نەك تەنیا بە مانای ئایدیا و بنەما ئاراستەكەرەكان، بەڵكوو بەو واتا بنەڕەتییەی چۆن گوتاری سیاسی وەك وەك لینكێكی كۆمەڵایەتی ڕۆڵ دەگێڕێـت. بە وتەی ئارۆن شوستەری فەیلەسووف، "ترەمپ سەركردەیەكە ئەڵێی هەمیشە-ئامادەیە (overpresent)، دەسەڵات (ئۆتۆریتە)‌ـەكەی لەسەر ویستی خۆی ڕۆناوە و بەئاشكرا مەعریفە بەلاوەدەنێت- ڕێك ئەم شانۆ یاخی و دژەسیستەمەشە دەبێتە خاڵی هاوشوناسبوون (identification) بۆ خەڵك." بەدەر لەوەی لە دادگا تۆمەتی لەسەرە، دەبینین ترامپ چەندە سووكایەتی و درۆی زەقوزۆپیش بكات، هەر بە سوودی خۆی دەشكێتەوە. سەركەوتنە ئایدیۆلۆژییەكەی ترامپ ئەوەیە كە لایەنگرانی گوێڕایەڵییان بۆ ترامپ وەك بەرەنگارییەكی تێكدەرانە دەبینین (obedience as a form of subversive resistance)، یان بە وتەی تۆد مەكگوان، "دەكرێت كەسێك بەوپەڕی ملكەچییەوە پاڵپشتی لە سەركردەیەكی فاشیستی تازەدەركەوتوو بكات، كەچی وەها هەست بكات كە تابڵێی كەسێكی ڕادیكاڵە، ئەمەش پێگەیەكە بەكردەیی چێژی بۆ زیاد دەكات."

لێرەدا دەبێت چەمكە فرۆیدییەكەی "دزینی چێژ" (theft of enjoyment) بەگەڕبخەین: چێژی ئەویتر كە دەرەدەستە بۆمان (چێژبینینی ژن لای پیاو، چێژبینینی گرووپێكی ئەتنی لای گرووپەكەی خۆمان...)، یان چێژی ڕەوای خۆمان كە لەلایەن ئەویترەوە دەدزرێت یان هەڕەشەی لێ دەكرێت. ڕەسڵ سبریگلیا ڕوونی دەكاتەوە چۆن ئەم ڕەهەندە، "دزینی چێژ"، ڕۆڵێكی سەرەكی لە ڕووداوی هەڵكوتانە سەر کۆنگرێسدا، لەلایەن لایەنگرانی ترەمپەوە، لە 6ـی كانوونی دووەمی 2021دا گێڕا:

"ئاخۆ تۆبڵێی نموونەیەكی باشتر بۆ لۆژیكی ‘دزینی چێژ’ هەبێت لەو درووشمەی لایەنگرانی ترامپ بترازێت كە لەكاتی هەڵكوتانە سەر کۆنگرێس دەیانوتەوە: ‘ئەم دزییە ڕابگرن!’؟ ماهیەتی چێژپەرستانە و كەرنەڤاڵیستی هەڵكوتانە سەر كاپیتۆڵ "بۆ ڕاگرتنی دزییەكە" تەنیا پەیوەنییەكی هەڵكەوت و سوتفەوار (incidental)ـی بەم پەلامارە شكستخواردووە نەبوو، بەڵكوو مادام ڕووداوەكە بۆ گێڕانەوەی چێژی (بەحسێب) دزراو بوو لێیان لەلایەن ئەویترەكانی وڵاتەكەوە (وەكو ڕەشپێستەكان، مەكسیكییەكان، موسڵمانەكان، LGBTQ+ و تاد)، ئەوا توخمی كەرنەڤاڵ بەتەواوی بەشێكی جەوهەریی (essential) بوو."

ئەوەی لە 6ـی كانوونی دووەمی 2021 لە کۆنگرێس ڕوویدا، كودەتایەكی شكستخواردوو نەبوو، بەڵكوو كەرنەڤاڵ (carnival) بوو. بە ڕای من ئەوە بیرۆكەیەكی زۆر كێشەدارە ئەگەر وای دابنێین كەرنەڤاڵ مۆدێلێكە خزمەت بە بزاڤە ناڕازییە پێشكەوتنخوازەكان دەكات- ئەو ناڕەزاییەتییانەی نەك تەنیا لە فۆرم (نمایشی شانۆیی، درووشمی قۆشمانە) كەرنەڤاڵیستیكن، بەڵكوو لە ڕێكخستنە نامەركەزییەكەشیان هەروان. با بپرسم ئاخۆ دوایین واقیعی كۆمەڵایەتیی سەرمایەداریی پێشوەختە كەرنەڤاڵیستیك نییە؟ ئایا "Kristallnacht- كریستاڵناخت"ـە بەدناوەكەی ساڵی ١٩٣٨، كەرنەڤاڵ نەبوو؟ واتە هێڕشە توندوتیژە نیمچە-ڕێكخراو و نیمچە-خۆڕسكەكان بۆ سەر ماڵ و پەرستگا و دووكان و خەڵكانی جوو. وێڕای ئەوە، ئایا "كەرنەڤاڵ" ناوی بنكە قێزەونەكەی دەسەڵات نییە، ئیدی لە گەلەگانەوە بۆ كوشتنە دەستەجەمعییەكان؟ با بیریشمان نەچێت، میكایڵ باختین لە كتێبەكەی لەمەڕ ڕابلێ، كە لە دەیەی ١٩٣٠دا نووسراوە، پەرەی بە بیرۆكەی كەرنەڤاڵ دا وەك وەڵامێكی ڕاستەوخۆ بۆ كەرنەڤاڵی پاكتاوە ستالینییەكان.

دژیەكیی نێوان پەیامە ئایدیۆلۆژییە فەرمییەكەی ترامپ (بەها كۆنسەرڤاتیڤەكان) و شێوازی دەركەوتنی لە فەزای گشتیدا (وتنی هەر شتێك كە دێتە زەینییەوە كەمتازۆر، سووكایەتی بەوانیتر و پێشێلكردنی هەموو ڕێسایەكی ڕەفتاری جوان و تاد) زۆر شتمان لەسەر ئەو بنبەستە نیشان دەدا كە تێی كەوتووین: ئایا ئەوە چ جیهانێكە تێیدا دەژین، كە پڕكردنی فەزای گشتی بە پاتاڵیی دزێو وەك دواهەمین هەنگاو بۆ سەركەوتنی كۆمەڵگایەك خۆی دەردەخات كە هەموو شتێك ڕێپێدراوە و بەها كۆنەكانیش لەدەستدەچن؟ بە وتەی ئەلێنكا زوپانچیچ [دەروونشیكاری سلۆڤینی]، ترامپ پاشماوەی كۆنسەرڤاتیزمی ئەخلاقیی جاران نییە، بەڵكوو تا ڕادەیەكی زۆر وێنەیەكی كاریكاتۆرئی و ئاوەژووی "كۆمەڵگای ڕێپێدەر(permissive society)"ـی پۆستمۆدێرنە، بەرهەمی ناكۆكی (ئەنتاگۆنیزم) و سنوورە ناوەكییەكانی ئەم كۆمەڵگایە خۆیەتی. ئەدریان جۆنستن [ـی فەیلەسووفی ئەمریكی] "پێچێكی تەواوكارانە بەو وتەیەی ژاك لاكان لێ دەدا كە بەوپێیە "چەپاندن هەمیشە گەڕانەوەی چەپێنراوە": گەڕانەوەی چەپێنراو جاروبار كاراترین شێوازی چەپاندنە." ئایا ئەمە ڕێك پێناسەیەكی پڕبەپێستی فیگەری ترامپیش نییە؟ وەك فرۆید باسی كردووە، لە دۆخی "لادان - perversion "دا، هەموو چەپێنراوێك، هەموو ناوەڕۆكێكی چەپیو، بەوپەڕی قێزەونییەوە دەردەكەوێتەوە، بەڵام ئەم گەڕانەوەیەی چەپێنراو تەنیا چەپاندن بەهێزتر دەكات. بۆیەش هیچ توخمێكی ڕزگاریبەخش لەناو قێزەونییەكانی ترامپدا نییە، تەنیا سەركوتكردنی كۆمەڵایەتی و لوغزاویكردن زیاد دەكەن. نمایشە قێزەونەكانی ترامپ دەرخەری هەڵەوپەڵەی پۆپۆلیزمەكەی خۆیەتی و بەس: ئەگەر بەوپەڕی سادەییەوە دەریبڕین، لەكاتێكدا ترامپ وای دەنوێنێت گوایە مشوری كەسانی ئاسایی دەخوات، كەچی تەنیا خزمەت بە سەرمایەی گەورە دەكات.

پرسیارێك لەبارەی ئەم ڕاستییە سەیروسەمەرەیە زەق دەبێتەوە: ئەوە چۆنە پاتاڵ و بەتاڵێكی وەك دۆنالد ترامپ، كە ڕێك پێچەوانەی ویقاری مەسیحییانەیە، لەپڕێكدا دەبێتە پاڵەوانی هەڵبژێردراوی كۆنسەرڤاتیڤە مەسیحییەكان؟ زۆربەی کات گوێمان لەو ڕوونكردنەوەیە دەبێت گوایە گەرچی كۆنسەرڤاتیڤە مەسیحییەكان ئاگایان لە كەسایەتییە كێشەدارەكەی ترامپ هەیە، بەڵام دەسئەنقەست ئەم ڕەهەندەیان وەلاوەناوە، چونكە ئەوەی پێیان گرنگە ئەجێنداكەی ترامپە، بەتایبەت هەڵوێستەكەی دژی لەباربردنی كۆرپەلە. ئەگەر ترامپ بتوانێت هەندێ داوەری كۆنسەرڤاتیڤ لە دادگای باڵای ئەمریكا دابنێـت، كە بڕیاری پێشووی دادگاكە لەسەر لەباربردن هەڵوەشێننەوە، ئەوەی بە "ڕۆی- وەید" ناسراوە، ئەوا هەموو گوناحەكانی دەسڕێنەوە. بەڵام هەر بەڕاست شتەكان هێندە سادەن؟ كێ ناڵێت ڕێك ئەم دووفاقییەی كەسایەتیی ترامپ، تێڕوانینە گوایە ئەخلاقییەباڵاكەی و پاتاڵی و حەتاڵیی كەسیانەی خۆی، وایكردووە ترەمپ لای كۆنسەرڤاتیڤە مەسیحییەكان سەرنجڕاكێش بێت؟ بەهەرحاڵ ئەمەش واناگەیەنێت ئەو وێنانە بەهەند وەربگرین كە بەردەوام لە میدیادا دەخرێنەڕوو، ئەوەی گوایە لایەنگرێكی نموونەیی ترەمپ لە شێت‌وشورێكی قێزەون زیاتر نییە. نەخێر، زۆرینەی دەنگدەرانی ترەمپ كەسانی ئاسایین كە بەویقار دەردەكەون و بەشێوازێكی نۆرماڵ و ئارام و عەقڵانیش دەدوێن. وەك بڵێی شێتی و قێزەونییەكەی خۆیان هاوێشتۆتە سەر ترەمپەوە.

دوو ساڵ لەمەوبەر، ترامپ بەو كەسە بەراورد كرا كە بە هەراوهوریاوە لە سووچێكی ژوورێك پیسایی دەكات كە كۆڕێكی مەیخۆری ڕاقی تیا بەڕێوەدەچێت. هەڵبەت ئەم بەراوردە بەسانایی بۆ زۆرێك لە سەركردە سیاسییەكانی دیكەش لە سەرتاسەری جیهان ڕاستە. ئایا ئەردۆغانیش هەر بە بەرچاوی خەڵكەوە پیسایی نەدەكرد كاتێك لە هەڵچوونێكی پارانۆیانەدا، ڕەخنەگرانی سیاسەتەكەی دەرهەق بە كوردەكان بە ناپاك و بەكرێگیراو ناوبرد؟ ئایا ئەوكاتەی پوتین لە ژێستێكی بازاڕییانەی حسێببۆكراو، بە ئامانجی خۆشیرینكردنی زیاتر لە ناوخۆی وڵاتەكەیدا، هەڕەشەی خەساندنی لە ڕەخنەگرێكی سیاسەتەكەی بەرامبەر چیچیان كرد، داخۆ هەر لە فەزای گشتیدا پیسایی نەدەكرد؟ جا با باسی بۆریس جۆنسن [ـی سەرۆك وەزیرانی پێشووی بەریتانیا] هەر نەكەین...

ئەم دەرخستنەی بناغە قێزەونەكەی فەزای ئایدیۆلۆژیمان  (ئەگەر كەمتازۆر بە زمانێكی سادە دەریبڕین، مەبەستمان لەوەیە ئێستا دەتوانین ئاشكراتر هەندێ قسە بكەین، چ ڕەگەزپەرستانە، چ سێكسیستانە و تاد، كە تا ئەمدواییانەش تەنیا لە فەزای تایبەتدا دەمانكردن) واناگەیەنێت ڕۆژگاری لوغزاویكردن (mystification) بەسەرچووە و چیتر ئایدیۆلۆژیا كارتەكانی خۆی دەخاتە بەرچاوان. بەپێچەوانەوە، هەر كە قێزەونی دزە دەكاتە ناو فەزای گشتییەوە، لوغزاویكردنی ئایدیۆلۆژی دەگاتە ترۆپكی هێز: پنتە سیاسی و ئابووری و ئایدیۆلۆژییە ڕاستەقینەكان لە هەر كاتێك زیاتر نەبینراوترن. قێزەونی لە فەزای گشتیدا هەمیشە بە ئەخلاقگەراییەكی شاراوە ڕادەگیرێت. ئەوانەی خەریكی دەبن بەشاراوەیی پێیان وایە لەپێناو دۆزێكدا دەجەنگن، هەر بۆیە لەم ئاستەدا دەبێت هێڕشیان بكرێتە سەر.

خۆ بیرتانە چەندین جار میدیای لیبڕاڵ ڕایانگەیاندووە ترامپ لە قافا گیراوە و خۆكوژییەكی سیاسی كردووە (بۆ نموونە بەهۆی گاڵتەكردن بە دایبابی پاڵەوانێكی كۆچكردووی جەنگ، یان كەشوفش لەبارەی گرتنی ئەندامی زاوزێی مێینە و تاد). ئەم شرۆڤەكارە لیبڕاڵە خۆبەزلزانانە لەوە حەپەساون بۆچی هێڕشە بەردەوام و توندەكانیان بۆ سەر هەڵچوونە دزێوە ڕەگەزپەرست و سێكسیستەكانی ترامپ، سەردەرنەكردنی لە ڕاستییەكان، قسە بێواتاکانی لەسەر ئابووری، هیچ زیانێكی پێ ناگەیەنن، بەڵكو تەنانەت لای خەڵك خۆشەویستتریان كردووە. ئەمانە نازانن كە "هاوشوناسبوون" چۆن كاردەكات: ئێمە هاوشوناسی لەگەڵ لاوازیی ئەویتر دەكەین، نەك تەنیا، یان تەنانەت نەك لەبنەڕەتەوە، لەگەڵ خاڵە بەهێزەكانیدا.  بۆیە چەندە قەشمەری بە كەموكوڕییەكانی ترامپ بكرێت، هێندە زیاتر خەڵكی ئاسایی هاوشوناسی لەگەڵ دەكات، و هێرش بۆ سەری وەك وەك هێڕش بۆ سەر خۆیان دەبینن. لای خەڵكی ئاسایی، پەیامی شاراوەی پاتاڵییەكانی ترەمپ ئەمە بوو: "من یەكێكم لە ئێوە!"، لەكاتێكدا لایەنگرە ئاساییەكانی ترامپ بەردەوام هەستیان بە سووكایەتی دەكرد دەرهەق بە تێڕوانینی مەغرورانەی دەستەبژێرە لیبڕاڵەكە لەبارەیانەوە. وەك ئەلێنكا زوپانچیچ بەوردی دەیخاتەڕوو، "ئەوانەی زۆر هەژارن شەڕ لەپێناو ئەوانە دەكەن كە زۆر دەوڵەمەندن، وەك بەڕوونی لە هەڵبژاردنی ترامپدا دەركەوت. چەپیش لە گاڵتەپێكردن و بەسووكبینینان بترازێت هیچی ئەوتۆ ناكات." بەڵام دەتوانین بڵێین كە چەپ تەنانەت شتێكی خراپتریش دەكات: بەشێوەیەكی لەخۆباییانە لە سەرلێشێوان و كوێرایی هەژاران "تێدەگات"... ئەم غروورەی چەپ-لیبراڵەكان بەڕوونترین شێوە لە ژانری نوێی شۆوە كۆمیدییە سیاسییەكاندا سەردەردێنێت (وەكو جۆن ستیوارت و جۆن ئۆلیڤەر و تاد)، كە زۆرجار غرووری پەتی دەستەبژێری ڕۆشنبیرانی لیبراڵ نمایش دەكات. وەك ستیفن مارشە لە ڕۆژنامەی LA Times دەنووسێت:

"تەقلیدكردنەوەی گاڵتەجاڕانە (پارۆدی)ـی ترامپ لە باشترین حاڵەتدا دووركەوتنەوەیە لە سیاسەتە ڕاستەقینەكەی، و لە خراپترین حاڵەتیشدا سەرلەبەری سیاسەت دەكاتە قەشمەریات. پرۆسەكە گرێدراو نییە بە نمایشكار یان نووسەرەكان یان بژاردەكانیان. ترامپ لە كاندیدبوونەكەیدا وەك كۆمیكێك ڕۆڵی گێڕا، كە دەیان ساڵە پێرسۆنا كەلتورییە باوەكەیەتی. بۆیە ناكرێت تەقلیدی گاڵتەجاڕانەی كەسێك بكرێتەوە كە خۆی بەئاگاییەوە وا قۆشمانە تەقلیدی خۆی دەكاتەوە، و هەر لەسەر بنەمای ئەم نمایشەش بووەتە سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا."

لە بەرهەمەكانی پێشوومدا، چەند جارێك باسی نوكتەیەكی ڕۆژگارە كۆنە خۆشەكانی سۆسیالیزمی جارانم كردووە، كە ئەوسا لەسەر زمانی كەسانی ناڕازی بوو. لە سەدەی پازدەدا، ئەوكاتەی ڕووسیا لەلایەن مەغۆلەكانەوە داگیركرابوو، جووتیارێك و هاوسەرەكەی بە ڕێیەكی تەپوتۆزاوی لە ناوچەیەكی لادێیدا دەڕۆیشتن. سوارچاكێكی مەغۆلی بە سوار ئەسپەكەیەوە لە بەردەمیان قووت بوویەوە، و بە جووتیارەكەی وت ئێستا هاوسەرەكەی لاقە دەكات. پاشان وتیشی، "بەس چونكە ئەم هەمووە تەپوتۆزە لەسەر زەوییەكە نیشتووە، دەبێـت ئەوكاتەی هاوسەرەكەت لاقە دەكەم هێلكەگونەكانم بگریت بۆ ئەوەی پیس نەبن!" دوای ئەوەی جەنگاوەرە مەغۆلەكە لە ئیشەكەی بوویەوە و سوار ئەسپەكەی بوو و ڕۆیشت، جووتیارەكە لە قاقای پێكەنینی دا و لە خۆشیاندا هەڵدەپەڕی. هاوسەرە حەپەساوەكەی لێی پرسی، "چۆن دەتوانیت وەها بە خۆشییەوە هەڵبەزودابەز بكەیت لەكاتێكدا ئێستا بەو دڕندەییە لەپێش چاوی تۆدا لاقەی كردم؟" جووتیارەكە وەڵامی دایەوە: "ئاخر فێڵم لێ كرد! ئێستا هێلكەگونەكانی تەپوتۆزاوین!"  ئەم نوكتە خەمهێنە بنبەستی ناڕازییەكانی ئەوسا دەخاتەڕوو: ئەوان پێیان وابوو زەبری توندیان بە نۆمینكلاتورا (Nomenklatura)ـی حزب گەیاندووە، بەڵام ڕاستییەكەی تەنیا نەختێ تەپوتۆزیان بە هێلكەگوونی "نۆمینكلاتورا" كردبوو، و نۆمینكلاتورا هەر خەریكی لاقەكردنی خەڵك بوو... ئایا هەمان شت دەربارەی جۆن ستیوارت و هاوشێوەكانیشی كە گاڵتە بە ترامپ دەكەن ڕاست نییە؟ ئایا هەر خەریكی تۆزاویكردنی هێلكەگوونی ترامپ یان لە باشترین حاڵەتدا ڕووشانی نین؟

كێشەكە ئەوە نییە كە ترامپ قەشمەرە، بەڵكوو ئەوەیە كە بەرنامەیەك لەپشت ئیستیفزازەكانییەوە هەیە، شێتییەكەی ڕێكارێكی هەیە. قێزەونی و پاتاڵییەكانی ترامپ و كەسانی دیكەش بەشێكە لە ستراتیژە پۆپۆلیستەكەیان بۆ ساغكردنەوەی ئەم بەرنامەیە بەسەر خەڵكی ئاسایی، بەرنامەیەك كە (لانیكەم لە دوورمەودا) بە زیانی ئەم خەڵكە دەشكێتەوە: باجی كەمتر بۆ سەر دەوڵەمەندەكان، بایەخی كەمتر بە تەندرووستی و پاراستنی كرێكاران و تاد. بەداخەوە خەڵك ئامادەن زۆر شت قەبووڵ بكەن ئەگەر بەدەم پێكەنینێكی قێزەون یان هاوپشتییەكی درۆینەوە پێشكەشیان بكرێت.

ئایرۆنی پرۆژەكەی ترامپ، MAGA- Make America Great Again، (دووبارە گەورەیی بۆ ئەمریكا بگەڕێننەوە)، ئەوەیە بەكردەیی وەك دژی خۆی دەگیرسێتەوە: ئەمریكا بكەنە بەشێك لە بریكس (BRICS)، زلهێزێكی ناوچەیی هاوتای زلهێزە ناوچەییە  نوێیەكانی وەك ڕووسیا، هیندستان و چین. ئەو دیپلۆماتە ئەورووپییە لەسەر هەق بوو كە وتی، دوای سەركەوتنی ترامپ، ئەورووپا چیتر "خوشكە بچووك و لاواز"ـەكەی ئەمریكا نییە. ئایا ئەورووپا هێزی ئەوە لە خۆی شك دەبات كە دژی پرۆژەی "MAGA" بوەستێتەوە بە شتێك كە دەكرێت بە  "Make Europe Great Again-MEGA" (دووبارە گەورەیی بۆ ئەورووپا بگەڕێننەوە) ناوبنرێت، ئەمەش لەڕێگەی بوژاندنەوەی میراتە ڕزگاریبەخشە ڕادیكاڵەكەیەوە؟

ئەو وانەیەی لە سەركەوتنی ترامپەوە فێری دەبین پێچەوانەی ئەوەیە كە زۆرێك لە لیبراڵە چەپەكان بانگەشەیان بۆ كردووە: چەپ (یان ئەوەی لە چەپ ماوەتەوە) دەبێت چیتر نەترسێت دەنگی سەنتەرخوازەكان (centrist)ـی  لەدەستبچێت، دەبێت نەترسێت بە پەڕگیر دایبنێن. پێویستە چەپ بەڕوونی خۆی لە لیبراڵە سەنتەرخوازە "پێشكەوتنخوازەكان" و دیارەی "ۆك"ـی دامەزراوەیی (woke corporatism) جیابكاتەوە. ئەم كارەش، بێگومان، ڕیسكی هەیە. دەكرێت دەوڵەتێك لە كاتی دابەشبوون بەسەر سێ لایەندا، بەبێ ئەگەری هیچ هاوپەیمانییەك لەنێوانیاندا، كۆتایی بێت. بەڵام ئەم سەرکێشییە تاقە ڕێگەیە بۆ ئەوەی هەنگاوێك بچینە پێشەوە.

بە وتەی هیگڵ، ڕووداوێكی مێژوویی لەڕێی دووبارەبوونەوە زەروورەتی خۆی دەسەلمێنێت. كاتێك ناپلیۆن لە ١٨١٣شكستی هێنا و بەرەو دوورگەی ئێلبا دوورخرایەوە، دەكرا ئەم شكستە وەك شتێكی هەڵكەوت و سوتفەوار دەربكەوێت، بۆ نموونە وترابا، ئەگەر ستراتیژێكی سەربازی باشتری هەبووایە، دەیبردەوە. بەڵام دوای گەڕانەوەی بۆ دەسەڵات و شكستهێنانی لە جەنگی واتەرلۆ، ڕوونبوویەوە چیتر ڕۆژگاری ناپلیۆن تێپەڕیوە، و شكستەكەی وەك زەروورەتێكی مێژوویی قووڵتر دەركەوت. هەمان شت دەرهەق بە ترامپیش ڕاستە: دەكرێت هێشتاش سەركەوتنی یەكەمجاری [لە٢٠١٦]، بە هەندێ هەڵەی تەكتیكی [بەرەی دیموكراتەكان] ببەسترێتەوە، بەڵام ئێستا كە دووبارە بردوویەتییەوە، دەبێت لای هەمووان ڕوون بێت كە پۆپۆلیزمی ترامپی گوزارشت لە زەروورەتێكی مێژوویی دەكات.

زۆر شرۆڤەكار چاوەڕێن حوكمڕانییەكەی ترامپ كۆمەڵێك ڕووداوی كارەساتبار و شۆكهێنی نوێ بێنێتە ئاراوە، بەڵام خراپترین ئەگەر ئەوەیە كە هیچ شۆكێكی گەورە نابینین: ترامپ هەوڵ دەدات جەنگە هێشتا بەردەوامەكان كۆتایی پێ بێنێت (ئاشتییەك لە ئۆكرانیا بسەپێنێت و تاد)، ئابووری بە جێگیری دەمێنێتەوە، تەنانەت ڕەنگە گەشەش بكات، گرژییەكان خاودەبنەوە و ژیان لەسەر ڕەوتی خۆی بەردەوام دەبێت... بەرهەحاڵ، تێكڕای ڕێكارە فیدراڵی و ناوچەییەكان بەردەوام گرێبەستی كۆمەڵایەتیی لیبراڵ-دیموكراتیانە لاواز دەكەن و ئەو شیرازە بنەڕەتییە دەگۆڕن كە ئەمریكای پێكەوە گرێداوە، ئەوەی هیگڵ پێی دەڵێت "Sittlichkeit"، واتە نەریتە نەنووسراوەكان و ڕێساكانی ویقار، ڕاستگۆیی، هاوسۆزیی كۆمەڵایەتی و مافی ژنان و تاد. ئەم جیهانەش نوێیەش وەك دۆخێكی نۆماڵ  (نۆرماڵیتە)ـی نوێ دەردەكەوێت، بەم مانایەش ڕەنگە حوكمڕانییەكەی ترەمپ كۆتاییەك بەم جیهانە بێنێت، بە هی بەهادارترین شتەكانی شارستانییەتەكەمان.

كەواتە با بە نوكتەیەكی پاتاڵ و دڵڕەقانە، كە پڕبەپێستی بنبەستی هەنووكەییمانە، باسەكەمان دابخەین: ژنێك پاش ئەوەی نەشتەرگەرییە درێژ و مەترسیدارەكەی هاوسەرەكەی تەواو دەبێت، دەچێتە لای پزیشكەكە، كە تومەز هاوڕێی خۆیشیەتی، و لێی دەپرسێت چی بووە. پزیشكەكە وەها وەڵام دەداتەوە، "مێردەكەت نەجاتی بوو، ڕەنگە تەمەنی لە تۆش درێژتر بێت. بەڵام تووشی چەند گرفتێك بووە: چیتر ناتوانێت ماسولكەی كۆمی كۆنتڕۆڵ بكات، بۆیە بەردەوام گوو لە كۆمییەوە دێتەدەر. نەك هەر ئەوە، بەردەوام ماددەیەكی زەردباوی بۆگەنیش لە چووكییەوە دەردەچێت، بۆیە چیتر ناتوانن سێكس بكەن. دواجار، دەمیشی تووشی گرفت هاتووە و هەر شتێك بخوات هەڵیدێنێتەوە..." دوای ئەم قسانە، پزیشكەكە سەرنجی ڕووخساری تۆقیو و خەمگینی ژنەكە دەدات، بۆیە دەست لە شانی دەدات و بە دەنگێكی هاوڕێیانە و دەم بە خەندە، پێی دەڵێت، "خەمت نەبێ، بۆ گاڵتە وام وت! هەموو شتێك باشە، مێردەكەت لەمیانی نەشتەرگەرییەكەدا گیانی لە دەستدا." ئەگەر ترەمپ بخەینە جێی پزیشكەكە، كە بەڵێنی داوە چاری گرفتی دیموكراسییەكەمان بكات، ئەوا بەم جۆرە ئاكامی حوكمڕانییەكەی خۆیمان بۆ ڕوون دەكاتەوە: "دیموكراسییەكەمان باش و زیندووە، تەنیا هەندێک گرفت هەن: ملیۆنان كۆچبەرمان وەدەرنا، مافی لەباربردنی كۆرپەلەمان سنووردار كرد بەجۆرێك ببێتە مەحاڵ، یەكەی گاردی نیشتیمانیمان بۆ سەركوتكردنی خۆپیشاندانەكان بەكارهێنا... خەمتان نەبێت، تەنیا بۆ گاڵتە وام وت، دیموكراسی لەبن سایەی حوكمڕانیی مندا مرد!"

 

 سەرچاوە
https://www.e-flux.com/notes/641013/after-trump-s-victory-from-maga-to-mega